Sprzedaż przedsiębiorstwa. Skutki w VAT, PIT i PCC

W rzeczywistości gospodarczej często spotykamy się ze zbyciem przedsiębiorstwa jako całości lub też jakiejś jego części. Przez zbycie rozumiemy tu zarówno sprzedaż, jak i darowiznę, czy wniesienie przedsiębiorstwa jako wkład niepieniężny do spółki. Każda z tych czynności wywoła określone skutki podatkowe.

A co to takiego to Przedsiębiorstwo…

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przez przedsiębiorstwo rozumiemy: zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Czym te składniki są, znajdujemy w dalszej części definicji, jest to w szczególności: nazwa przedsiębiorstwa, własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, towarów, materiałów, wyrobów, a także inne inne prawa rzeczowe do ruchomości i nieruchomości, prawa wynikające z umów najmu, dzierżawy nieruchomości, prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych, wierzytelności, środki pieniężne, prawa wynikające z koncesji, licencji, zezwoleń,
księgi rachunkowe przedsiębiorstwa, dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Umowa zbycia przedsiębiorstwa nie powoduje automatycznie przejścia zobowiązań związanych z jego prowadzeniem ze zbywcy na nabywce. Co prawda nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa (art. 55₄ Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że umowa zbycia nie powoduje sama w sobie zwolnienia zbywcy ze zobowiązań. Odpowiada on za nie solidarnie, wraz z nabywcą przedsiębiorstwa.
Nabywca może, w samej umowie kupna – sprzedaży przedsiębiorstwa, lub w oddzielnej umowie przejąć zobowiązania zbywcy. Może się to odbyć wyłącznie na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego, a więc muszą być zachowane warunki tam uwzględnione, między innymi warunek uzyskania zgody wierzyciela na przejęcie zobowiązań. W tym przypadku, zbywca zostaje zwolniony z długu, a w jego miejsce wchodzi nabywca (nie ma tu już odpowiedzialności solidarnej).

Z kolei pojęcia zorganizowanej części przedsiębiorstwa doszukamy się w art. 2 pkt 27e ustawy o VAT. Zgodnie z nią, przez zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa (dalej ZCP) rozumiemy organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania. Organy podatkowe zazwyczaj uznają, że aby mówić o ZCP muszą być spełnione wszystkie te warunki jednocześnie. I tak wyodrębnienie organizacyjne, zachodzi gdy ZCP stanowi jednostkę organizacyjną w strukturze danego przedsiębiorstwa – tj dział, oddział, sklep, i takie wydzielenie organizacyjne winno mieć swe odzwierciedlenie w regulaminie, statucie bądź innym akcie o podobnym charakterze. Wyodrębnienie finansowe – to sposób prowadzenia ewidencji rachunkowej, taki który pozwala na przyporządkowanie majątku, kosztów, przychodów, należności, zobowiązań do ZCP, czyli do realizowanych przez nią zadań gospodarczych. Wyodrębnienie funkcjonalne – ZCP musi obejmować elementy niezbędne do samodzielnego prowadzenia zadań gospodarczych.

Nasuwa się więc pytanie, po co takie zamieszanie i trudność ze zdefiniowaniem?…

VAT

Zgodnie z art. 6 ustawy o VAT – regulacji ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa oraz zorganizowanej części przedsiębiorstwa. W konsekwencji cena zbycia nie będzie podwyższona o wysokość podatku VAT (nie ma konieczności angażowania dodatkowych środków), zbycie przedsiębiorstwa jest tożsame z jego likwidacją, jednak w omawianym przypadku nie będzie obowiązku sporządzania spisu z natury, wykazywania VAT należnego od niesprzedanych towarów, materiałów itp., jedynym obowiązkiem po stronie sprzedającego jest zgłoszenia zaprzestania wykonywania czynności podlegających podatkowi VAT (druk VAT-Z).

PODATEK DOCHODOWY

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie przewidują żadnych szczególnych unormowań dotyczących sprzedaży przedsiębiorstwa. Dlatego rozpatrując kwestie sprzedaży, należy przyjąć taką sprzedaż jako sprzedaż poszczególnych składników majątku. Przychody te co do zasady zaliczamy do przychodów z działalności gospodarczej.
Przychód odpowiada cenie określonej w umowie, która nie powinna bez uzasadnionej przyczyny odbiegać od wartości rynkowej. Przychodem z działalności gospodarczej będą kwoty należne choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont oraz po pomniejszeniu o należny podatek od towarów i usług.

Przychód ze sprzedaży przedsiębiorstwa, należy rozpatrywać razem z art 14 ust. 1c ustawy o PDOF. Do przychodów podatkowych należy zaliczyć przychody ze sprzedaży środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, oraz innych składników majątku, towarów handlowych, materiałów, półfabrykatów, wyrobów gotowych, wyposażenia, a także wierzytelności innych niż wierzytelności, które uprzednio zostały zarachowane jako przychód należny.

Przychodem będzie również wartość zobowiązań handlowych i kredytów, które na mocy zawartej umowy przejął kupujący przedsiębiorstwo (o tym mowa powyżej). Z chwilą skutecznego przejęcia długu przez osobę trzecią, dotychczasowy dłużnik zostaje zwolniony z długu, czyli jego zobowiązanie przestaje istnieć.

Do przychodów nie zaliczymy: należności, które uprzednio zostały zarachowane jako przychód ze sprzedaży oraz środków pieniężnych pozostałych na rachunku bankowym ZFŚS.

Zgodnie z art 14 ust. 2 pkt 1 lit. a, przychodem z działalności gospodarczej są również przychody z odpłatnego zbycia wykorzystywanych na potrzeby działalności gospodarczej składników majątku będących środkami trwałymi albo wartościami niematerialnymi i prawnymi, podlegającymi ujęciu w ewidencji środków trwałych oraz w ewidencji wartości niematerialnych i prawnych. Oznacza to, że w przypadku gdy podatnik nie ujął w ewidencji składników majątku wykorzystywanych w działalności gospodarczej, to z uwagi na ich okres użytkowania krótszy niż rok, lub pomimo takiego obowiązku, nie wykonał go – sprzedaż takich składników będzie stanowiła przychód z działalności gospodarczej.

Słów kilka o kosztach

Do ustalania kosztów uzyskania przychodów (KUP) ze sprzedaży przedsiębiorstwa przyjmujemy zasady ogólne.
Kosztem ze sprzedaży środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych jest ich wartość netto, obliczona jako różnica pomiędzy ich wartością początkową a sumą dokonanych odpisów amortyzacyjnych.
Wartość netto = wartość początkowa – dokonane odpisy amortyzacyjne
Kosztem ze sprzedaży towarów, materiałów, półfabrykatów, wyrobów gotowych i wyposażenia jest wydatek poniesiony na ich nabycie lub wytworzenie. Oczywiście, o ile wcześniej nie zostały zaliczone do KUP.
Jeżeli w majątku przedsiębiorstwa znajdują się udziały/akcje objęte w zamian za wkład niepieniężny, to ich koszt oblicza się zgodnie z art. 15 ust. 1k ustawy o PDOP i art. 22 ust. 1f ustawy o PDOF, zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu wniesienia aportu, jeśli zdarzenie nastąpiło przed 2001 rokiem.

Kosztem ze sprzedaży wierzytelności, uprzednio zarachowanych jako przychód należny, jest ich wartość nominalna, na jaką opiewa dana wierzytelność. Zauważyć należy, że strat na sprzedaży wierzytelności, które uprzednio nie zostały zarachowane jako przychód należny, nie uważa się za KUP. Do kosztów podatkowych można zaliczyć stratę na sprzedaży wierzytelności własnych, które uprzednio były zarachowane jako przychód należny.

Aby prawidłowo rozliczyć podatek ze sprzedaży przedsiębiorstwa konieczne jest sporządzanie spisu lub wykazu (w formie załącznika do umowy), w którym wymienimy wszystkie przychody i KUP dotyczące poszczególnych składników tego przedsiębiorstwa, w tym sprzedanych zobowiązań.

PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNO PRAWNYCH – PCC

Sprzedaż przedsiębiorstwa, tak jak i sprzedaż ZCP będzie podlegać opodatkowaniu PCC. Zobowiązanym do jego zapłaty jest nabywca. W orzecznictwie ukształtowało się obecnie stanowisko, że sprzedaż przedsiębiorstwa należy traktować jako sprzedaż zbioru składników, a PCC powinien być obliczony od wartości rynkowej poszczególnych rzeczy i praw majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

ZUS I INNE KWESTIE PRACOWNICZE

Sprzedaż przedsiębiorstwa na gruncie prawa pracy może skutkować przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę. W takiej sytuacji, zgodnie z uregulowaniami Kodeksu pracy, ten „nowy” pracodawca staje się stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Przejście zakładu na innego pracodawcę nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy.

Obowiązki, obowiązki…

Pracownik w sytuacji przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, musi zostać o tym fakcie poinformowany, jak również o przyczynach tego przejścia i konsekwencjach dla pracowników – w terminie co najmniej 30 dni przed planowanym przejściem zakładu. Ponadto:

stosunek pracy jest nadal kontynuowany – nie ma więc obowiązku wystawiania świadectw pracy,
w dotychczasowym zakładzie nie nalicza się i nie wypłaca ekwiwalentów za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
nowy pracodawca przejmuje akta osobowe pracowników, oraz pozostałą dokumentację.

Dotychczasowy pracodawca ma obowiązek poinformować ZUS o przejęciu zakładu pracy przez inny podmiot. Należy więc wyrejestrować pracowników (oraz inne osoby ubezpieczone) z ubezpieczeń społecznych oraz z ubezpieczenia zdrowotnego, na formularzu ZUS ZWUA, w terminie 7 dni od dnia przejęcia. Należy pamiętać o wyrejestrowaniu członków rodziny pracowników – ZUS ZCNA. Wyrejestrować płatnika składek – ZUS ZWPA.

z kolei nowy pracodawca przesyła do ZUS zgłoszenie zmiany danych identyfikacyjnych płatnika składek (ZUS ZIPA), wykazując w bloku II dane dotychczasowego płatnika, a w bloku III, swoje dane jako nowego płatnika. Następnie na formularzach ZUS ZUA lub ZUS ZZA zgłasza do ubezpieczenia wszystkie osoby podlegające obowiązkowi tych ubezpieczeń (społeczne i zdrowotne lub tylko zdrowotne). Datą zgłoszenia jest data przejęcia dotychczasowego podmiotu. Nowy pracodawca zgłasza uprawnionych członków rodzin pracowników na druku ZUS ZCNA, oraz składa odpowiednie zgłoszenia płatnika składek, czyli ZUS ZPA, oraz aktualną informację o adresach prowadzenia działalności (ZUS ZAA) i o numerach rachunków bankowych płatnika składek (ZUS ZBA).